Abonament RTV w UE

Realizacja zadań nadawców publicznych uwarunkowana jest w istotny sposób jakością systemu finansowania. Nie jest więc bez znaczenia, jaki to jest system, i jaki jest jego poziom. Stanowi on swoistą gwarancję wolności nadawcy publicznego od nacisków politycznych, uzależnienia od rynku i presji ekonomicznych. Z tego punktu widzenia najlepszym sposobem finansowania nadawców publicznych jest system abonencki, tzn. opłaty wnoszone na rzecz nadawców publicznych przez widzów i słuchaczy - to zdaniem TVP, przyczny dla których musi istnieć abonament.

Finansowanie nadawców publicznych ze środków publicznych na poziomie zapewniającym bezpieczeństwo finansowe mediów publicznych zostało potwierdzone przez kilka istotnych dokumentów instytucji europejskich wypracowujących zalecenia dla rządów krajów członkowskich Unii i Rady Europy. Na uwagę zasługuje przede wszystkim uchwalony w 1997 r. Protokół do Traktatu Amsterdamskiego (Amsterdam Protocol Oct. 1997), w którym Unia przyzwala na możliwość korzystania przez nadawców publicznych z dwóch źródeł zasilania finansowego: opłat abonamentowych i reklamy. Istotne znaczenie miał również Komunikat Komisji Europejskiej (2001/C 320/04) nt. stosowania przepisów w sprawie pomocy państwa dla radiofonii i telewizji publicznej. Dokument ten potwierdził znaczenie gospodarcze oraz kulturowe i społeczne nadawców publicznych, dopuścił szerokie określenie zadań tych nadawców, wskazał, że nadawca publiczny może nadawać szeroką gamę audycji, także tych, które zapewniają mu duże audytorium. Dokument stwierdza również, że państwa członkowskie mają swobodę wyboru metod finansowania nadawców publicznych (wyłącznie z abonamentu lub z kilku źródeł, w tym reklamy), przy czym finansowanie z różnych źródeł wymaga prowadzenia odrębnej księgowości. W Komunikacie finansowanie nadawców publicznych rozpatruje się jako wyjątek od reguł konkurencji w stosunku do rekompensowania kosztów świadczenia usług w tzw. ogólnym interesie gospodarczym. W większości państw „starej” UE istnieje mieszany system finansowania publicznej radiofonii i telewizji – z abonamentu i reklamy (z ewentualnym udziałem finansowania budżetowego); do mniejszości zaś należą kraje, w których nadawcy publiczni w ogóle nie otrzymują środków z abonamentu. O ile więc nie można mówić w krajach UE o powszechnym, obowiązującym standardzie w zakresie finansowania mediów publicznych, o tyle rozwiązaniem najczęściej przyjmowanym przez kraje członkowskie (na podstawie ich autonomicznej decyzji) – jest istnienie opłat abonamentowych jako istotnego elementu finansowania mediów publicznych. 
2. Wysokość opłaty abonamentowej w krajach europejskich 
 
Opłaty abonamentowe rozumiane są jako szczególne opłaty wnoszone na rzecz nadawców publicznych za używanie radioodbiorników i telewizorów. Zobowiązanie gospodarstw domowych do wnoszenia opłat jest niezależne od faktu, czy w danym gospodarstwie odbiera się, czy też nie odbiera programów radiofonii i telewizji publicznej. Wyróżnia to abonament od np. opłat subskrypcyjnych za korzystanie z płatnej telewizji komercyjnej. Opłaty abonamentowe są tradycyjnie głównym źródłem finansowania nadawców publicznych w wielu krajach europejskich z wyjątkiem Hiszpanii, Holandii, Litwy, Portugalii (tylko telewizja) i Belgii. W Holandii parlament zdecydował, by zastąpić abonament specjalną opłatą uzupełniającą podatek od dochodu, ale w rezultacie ciężar utrzymywania publicznego radia i telewizji ponosi 9,7 mln podatników. W Finlandii publiczna radiofonia i telewizja przychody z opłat abonamentowych uzupełnia odpisami od przychodów stacji komercyjnych w ramach Funduszu Państwowego zarządzanego przez tamtejszy urząd regulacyjny FICORA. W kilku krajach system abonamentowy wyklucza emisję reklam np. w Wlk. Brytanii, Finlandii, Szwecji czy Norwegii. Środki uzyskiwane z opłat abonamentowych na ogół wystarczają na utrzymanie publicznej organizacji nadawczej. Tam gdzie nie wystarczają, uzupełniane są przez budżet państwa (Szwecja, Norwegia) lub przychodami ze sprzedaży czasu reklamowego (Polska, Dania, Austria). Wysokość opłat abonamentowych ustalana jest zgodnie z obowiązującym prawem, najczęściej przez parlament, niekiedy tak jak w Norwegii i Szwecji na kilka lat do przodu. W innych krajach wysokość opłat ustala rząd lub wybrane resorty (Irlandia, Wlk. Brytania). Podstawą ustalenia wysokości opłat są koszty ponoszone przez nadawcę związane z realizacją misji publicznej radiofonii i telewizji. Decyzje dotyczące wysokości opłat abonamentowych powinny być podejmowane w sposób obiektywny i przejrzysty oraz po konsultacjach z organizacjami – beneficjantami wpływów abonamentowych uwzględniając również stopę inflacji i stan gospodarki kraju. Rozliczanie wykorzystania środków publicznych reguluje w Polsce znowelizowany w 2004 r. art.50 ust.1 ust. o RTV, który wyraźnie stanowi, że wpływy abonamentowe są przeznaczane wyłącznie na realizację przez nadawców publicznych ich misji publicznej w wysokości nieprzekraczającej ponoszonych w związku z tym wydatków. Jeśli porównać wielkość abonamentu przypadającego na gospodarstwo domowe w poszczególnych krajach, to okazuje się, że w Polsce jest ona od czterech do siedmiu razy niższa niż w krajach Europy Zachodniej i porównywalna z krajami Europy Wschodniej, poza Słowenią, gdzie wielkość abonamentu jest znacznie większa. 
 
Jeśli wziąć pod uwagę stopień uchylania się przez gospodarstwa domowe od płacenia abonamentu, to w Polsce nie opłaca go ponad 40% gospodarstw. Jest to najwyższy w Europie wskaźnik uchylania się od tego obowiązku. W tej statystyce drugie miejsce zajmują Węgrzy (28% w roku 2001), następnie Włochy, gdzie 20% gospodarstw nie płaci abonamentu. 

Zdecydowana większość Polaków opowiada się za istnieniem mediów publicznych. Zdaniem 82% badanych jest ważne, aby w Polsce istniała telewizja publiczna, a 79% badanych podkreśla wagę istnienia publicznego radia. Grono uznających, że istnienie mediów publicznych nie ma większego znaczenia wynosi: w przypadku telewizji publicznej 14%, a w przypadku publicznego radia – 16%. 

W innym badaniu prowadzonym również na próbie reprezentacyjnej z podobnie powszechnym poparciem spotkała się konieczność istnienia mediów publicznych - informuje biuro prasowe TVP.